Mermerin Oluşumu ve Tarihi

Mermerin Resmi Tanımı

Bazı doğal taşlar jeolojik olarak aynı tanıma girmeseler de; endüstriyel sektörde kesilip ebatlanan, parlatılan ve cilalanan her cins taş mermer olarak kabul görür. 5 Haziran 2004 tarihli ve 25483 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Maden Kanununa göre; kalker, traverten, kumtaşı, gnays, kuvarsit, granit, siyenit, serpantin, andezit, bazalt gibi magmatik taşlar da mermer tanımına dahil edilmiştir. Genel olarak doğada bulunan tüm renkleri içerebilen ve kireç taşı olarak da bilinen mermer, ağırlıklı olarak beyaz, gri ve kırmızı renge sahiptir. Başkalaşım evresine ve bulunduğu bölgesel şartlara bağlı olarak; sarı, pembe, kırmızı, mavimtırak, esmerimsi ve siyah gibi renklerde de olabilir.Mermer'in ilk oluşumu hakkında net bir bilgi bulunmamakla birlikte tarihi kaynaklara göre ilk kullanımı M.Ö. 1. yüzyıla kadar dayanmaktadır.

Resmi kaynaklara göre; ilk mermer kullanımı, tarih öncesi dönemlere, Neolitik Çağ'a kadar uzanır. Bu çağda, ilkel insanlar mermeri doğal yapısı değiştirilmeden günlük eşya veya silah olarak kullanmışlardır. Antik dünyada ise mermer, özellikle Hititler, Eski Mısırlılar, Frigyalılar ve İyonyalılar tarafından saray, tapınak ve tanrı heykellerinin yapımında kullanılmıştır. Ancak, mermerin altın çağı Helenistik Dönem ve Roma İmparatorluğu dönemlerinde yaşanmıştır. Bilinen en eski mermer eşya, M.S. 300-800 yılları arasına tarihlenen ve yaklaşık 1.500 yıllık olan On Emir tabletidir. Bu tablet, 1913 yılında İsrail'in güney sahilindeki demiryolu kazıları sırasında keşfedilmiş ve başlangıçta kaldırım taşı olarak kullanılmıştır. Daha sonra, Paleo-İbrani alfabesiyle yazılmış olan bu mermer levha, Sotheby's müzayedesinde 4,8 milyon euroya satılmıştır.

Antik yapı ve tapınaklarda, heykellerde, saraylarda, mısır firavun mezarlarında, piramitlerde, surlarda, kalelerde, stadyum ve açık hava tiyatrolarında ve etkinlik alanlarında mermere sıklıkla rastlanır. Bu eserlerde kullanılan mermerlerin türleri çok çeşitli olmakla birlikte ebatlarının çok büyük olması da oldukça dikkat çekicidir. Şuan mermer yerine kullanılabilecek birçok alternatif olsa da; mermer bir tarihtir ve vazgeçilemez bir nostaljisi vardır. Ülkemizde; 80'nin üzerinde değişik yapıda, 120 civarında da değişik renk ve desende mermer rezervi olduğu bilinmektedir. Bu mermer ocaklarının pek çoğu milattan önce Romalılar, Bizanslılar ve Yunanlar tarafından işletilmiştir. Mevcut mermer ocaklarının %90'ı Ege, Marmara ve Orta Anadolu'da işletilirken dağlık yapısı itibariyle Doğu Anadolu’da da işletilmeye hazır yeni ve yüksek mermer rezervleri mevcuttur.

Mermerler yapısal ve dokusal, jeolojik, karakteristik, fiziksel, kimyasal ve mineralojik özelliklerine göre farklı sınıflara ayrılır. Yer kabuğunun ana hatlarını oluşturan farklı tür ve özelliklere sahip olan kayaçlar jeolojik olarak 3 sınıfa ayrılır.

Mermer içerisinde bulunan kristal boyutu sıfır, ince, orta ve iri taneli olmak üzere 4 farklı şekilde ele alınır ve kristal boyutu küçüldükçe ekonomik değeri yükselir. Nedeni ise; orta ve iri taneli mermerlerin kenarlarında kristal artması ve kopmasına (çıdama) sıkça rastlanmasıdır. Sıfır kristal boyutlu mermer yüzeyinde taneler 100 mikrondan küçük olduğu için ayırt edilemez ve gözle görülemez. Afyon mermerleri sıfır kristalli yapıya sahiptir. İnce kristalli mermer yüzeyinde kristal boyutu 100-2000 arasında seyreder. Örnek olarak; Milas sedef mermeri yarı saydam mermer türleri verilebilir. Orta kristalli mermer yüzeyince tanecikler 2-5 mm. arasında değişebilir. Bursa Kemalpaşa Beyazı buna en yakın örnektir. İri kristalli mermer yüzeyi ise; 5mm.'den daha büyük taneciklere sahiptir ve gözle görülebilir büyüklükte olur. Kırşehir beyazı örnek olarak verilebilir.

Hakiki ve gerçek mermer olarak bilinen mermerler saf değerlere sahip oldukları için ağırlıklı olarak beyaz tonda olurlar ve az bulunurlar. Yapılarında bulunan minerallerin ve organik maddelerin oranlarına bağlı olarak farklı renklenmeler görülebilir. Dünya genelinde renk bakımından zengin olan mermerler ise çokça bulunurlar. Yarı saydam olarak bilinen ince kristalli onyx (oniks) mermer türleri ışığı geçirgen özelliğe sahiptir ve lüks ortamlarda dekoratif eşya olarak kullanımları yaygın olduğu için ekonomik değerleri oldukça yüksektir.

Porozite (gözeneklilik); mermerin yüzeyindeki gözeneklerin ölçüm değerlerini tanımlayan hesaplama yöntemidir. Kayacın ağırlık ve hacimce su emme değerlerinin analiz edilmesini sağlar ve bu değerlere göre; kullanım alanları ve ekonomik değeri belirlenir. Porozite değeri düşük olan mermerlerin su emme oranları da düşük olur, kullanım alanları genişler ve bu sebeple ekonomik değeri de orantılı olarak yükselir. Porozite değeri yüksek olan mermerlerin (5 mm'den büyük iri kristalli) ise; su emme değerleri de porozite değerleri ile doğru orantılı olup, dış etkenlere karşı çok dayanıklı olamazlar ve kullanım alanları kısıtlıdır. Dolayısıyla ekonomik değerleri düşük olur.

Mermerin oluşumunda bir veya birden fazla mineralin bulunması ve oranları, kristal boyutları mermerin sertlik (mohs scale) derecesini belirler. Sertlik derecesi yüksek olan mermer içerisinde kalsit ve dolomitin yanısıra; feldispat, kuvars, epidot, aktinolit ve tremolit gibi mineraller de bulunabilir. Bu minerallerin oranları ve kayacın kristal boyutu sertlik derecesinin belirlenmesinde önemli bir faktördür. Sertlik (mohs) derecesi yüksek olan mermerlerin kesilmesi işlenmesi zor ve maliyetlidir. Ekonomik değeri ve kullanım alanları bu doğrultuda belirlenir. Jeolojik açıdan birbirinden farklı olan metaforfik ve magmatik oluşumlu kayaçların sertlik ve aşınma dereceleri birbiriyle doğru orantılıdır. Mermer gibi metaforfik kayaçların aşınma oranı, granit gibi magmatik oluşumlu kayaçlara göre daha yüksektir.

Mermerlerin basınç dayanımları; porozite değerleri, kristal boyutları, kayaç bileşiminde bulunan kalsiyum karbonat (CaCO3), organik maddeler ve oranlarına göre değişkenlik gösterir. Basınç dayanımları ise; en ve boy ölçülerine orantılı olarak dik ve paralel ölçümlerle hesaplanır. Basınç dayanımları mermerlerin kullanım alanlarının belirlenmesinde en etkili faktördür.

Mermer türlerinin özgül hacim ağırlıkları da kristal boyutu, porozite değerleri ve kimyasal özelliklerine göre farklılık gösterir. Maden ocaklarında ve mermer üretim tesislerinde statik hesaplamalarda, nakliyesi ve taşınmasında kullanılan yük kaldırma makinelerinin seçiminde, kayacın özgül ağırlığı göz önünde bulundurulur.

Genel Özellikleri

Mermer doğal taşların içinde hem endüstriyel hem de ticari değeri yüksek bir yere sahiptir. Mermeri değerli kılan ise; bulunduğu alana estetik görünüm sağlaması ve kullanımı sırasında fiziksel yapısının verdiği avantajlardır.