Kristal yapılı minerallerden meydana gelen sert yapılı iç püskürük magmatik kaya türüne granit denir. Yeryüzündeki en yaygın magmatik kayaç olmakla birlikte oluşumunu tamamladığı bölge şartlarına bağlı olarak bileşiminde farklı mineraller ve renkler bulunabilir. Granit jeolojik olarak mermerden farklı olmasına rağmen endüstriyel tanımda mermer tanımlamasına girer. 5 Haziran 2004 tarihli ve 25483 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Maden Kanununa göre; içinde granitinde bulunduğu bir grup doğal taş mermer tanımına dahil edilmiştir. Yine jeolojik olarak kendisi ile farklılıklar gösteren bazı kayaçlar da, endüstriyel anlamda granit tanımlamasına girmektedir.
Granit kelimesi sırasıyla; iri taneli yapısına atıfta bulunan Latince "granum" sözcüğünden türetilerek İtalyanca tane, zerre ve tohum anlamına gelen "grono ve granito", burdan da türeyerek Fransızcaya "granite" olarak geçmiş olup, dilimize de granit olarak geçmiştir. Sertlik bakımından dünyadaki en güçlü doğal taş olarak kabul edilen Elmas'tan (10 Mohs) sonra gelir ve scale değeri 6-7 mohs arasında değişkenlik gösterir.
Granit Tarihçesi
Granit taşının bilinen tarihi geçmişi günümüze kadar gelmiş eserlere göre M.Ö. 3000'li yıllara kadar dayanır. Eski çağlardan bu yana süs ve yapı malzemesi olarak kullanılan granit, nemlenmeye karşı dayanıklı olması nedeniyle anıtsal yapılarda konstrüksiyonların alt tabakalarında kullanılırdı. Mısır'da bulunan ve milattan önce 2510 yılında inşa edildiği tahmin edilen Menkaure Piramidi yapımında, heykellerde ve lahitlerde granit taşına rastlamak mümkündür. Yine Büyük Giza Piramidi (M Ö. 2580) içinde bulunan kral odasında granit bloklar kullanılmış olup, ağırlıkları 25-80 ton arası değişen devasa taşların yaklaşık 850 km. uzaklıkta bulunan Aswan şehrinden getirildiği tahmin edilir. Ancak; o zamanın teknolojisiyle mısırlıların çok sert yapılı graniti nasıl işledikleri ve devasa blokları nasıl naklettikleri hala gizemini korumaktadır.
Urartu, Hitit, Roma ve Bizans dönemlerinde de sıklıkla kullanılan granit taşı, Osmanlı döneminde de değerli taşlardan sayılmış ve çok sayıda tarihi yapı ve eserde kullanılmıştır. Güney Hindistan'da Chola Hanedanı tarafından 11. yüzyılda tamamı granitten oluşmuş tapınak inşa edilmiştir. Çin seddinin yapımında da granit kullanıldığı bilinmektedir. Sultanahmet Hipodrom Meydanı'ndaki Bizans döneminden kalma (Obelisk) Dikilitaş'ta Mısır Aswan graniti kullanılmıştır. Yine bizans dönemine ait Yerebatan Sarnıcı'nda taşıyıcı sütun olarak çok sayıda Kestanbol graniti kullanılmıştır. Roma döneminde işletilen maden ocaklarından çıkarılan granitler, sertliği, ihtişamlı görünümü ve neme dayanıklılığıyla bilinen Osmanlı mimarisinde de kendine yer bularak; saray, cami, medrese ve külliye gibi yapılarda sıkça kullanılmıştır. Bu eserlere örnek olarak; Topkapı Sarayı, Ayasofya Camii, Dolmabahçe Sarayı, Beyazıt Camii, Çemberlitaş, Süleymaniye Camii verilebilir.
Oluşumu Jeolojik Yapısı Ve Sınıflandırması
Bilim insanlarının araştırmalarına göre; 3.5 milyar yıl önce atom parçalarından oluşan elementlerin bir araya gelmesiyle mineraller, minerallerin bir araya gelmesiyle de dünyanın yarıçapının %0.5 (ortalama 33 km.) kalınlığına denk gelen Litosfer isimli taş tabakası oluşmuştur. Litosfer tabakasının oluşumunda ilk olarak magmatik kayaçlardan oluşan bazaltik ve granitik yer kabuğu meydana gelirken böylece Litosfer oluşumunu tamamlayarak ve kıtalara dağılmıştır. Granitin oluşumu hakkında ise; bilim insanları arasında transformist ve mağmatik adında iki zıt teori hakimdir. Transformist görüşe göre; Granitlerin mağma olmaksızın meydana geldiği ve tortul kültelerin çoğunlukla katı halde başkalaşım (metamorfizma) geçirmesi sonucu ortaya çıktığı yönündedir. Mağmatik teoriye göre de; transformist teoriye zıt olarak granitin ana sıvı ya da sıvı kristalin kristalleşmesi sonucu meydana geldiği iddia edilir.
Granit mineral bakımından oldukça zengin bileşenlere sahip bir kayaçtır. Bütün granit türlerinin ana bileşenlerinde kuvars (kuartz) ve feldispat bulunurken, ek bileşen olarak; mikalar, amfiboller, hornblend, piroksen ve ikinci gruba giren turmalin, apatit, zirkon, grena, manyetit gibi mineraller de bulunabilir. QAPF adı verilen plütonik kayaç diyagramı bileşenlerin yüzdelik oranlarına göre sınıflara ayırır. Mineroloji bakımından da temel olarak 7 sınıfa ayrılır.
- Gerçek Granit
- Feldispat Granit
- Alkali Feldispat Granit
- Siyenit (Monzonit)
- Tonalit (Tonikit)
- İkili (İki Mika) Granit
- Kuvarsolit
Gerçek granit (modern petrolojik konvansiyona göre) hem plajiyoklaz hem de alkali fedispatlar içerir. Hacimce %20-60 arasında kuvars içerir ve toplam feldispatın %35-90'ı alkali feldispattan oluşur. %90'ın üzerinde alkali feldispat içeren ve granitoid veya plajiyoklaz içermeyen ya da az bulunan kayaçlara alkali feldispat granit adı verilir. Kuvarsca fakir ve yoksun granitik kayaçlar siyenit veya monzonit olarak sınıflandırılır. %10 veya daha az ortoklas içeren granitod kayalar tonalit ismiyle adlandırılır. Granit kaya içeriğinde muskovit ve biyotit mikalar bulunuyorsa; ikili granit veya iki mika granit denir. %60'dan fazla kuvars içeren veya neredeyse tamamı kuvarstan oluşan granitoid kayaya kuvarsolit adı verilir.
Jeololik olarak birbirinden farklı fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip kayaçlar, endüstriyel tanımlamaya göre Granit adı altında toplanırlar.
- Gnays
- Siyenit
- Kuvars
- Monzonit
- Kuvarslı Diyorit
- Gabro
- Diyabaz
- Anorzotit
- Proksenit
Granit Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri
Granit genel olarak zayıf birincil geçirgenliğe, ancak çatlaklar ve kırıklar varsa güçlü ikincil geçirgenliğe sahiptir. Bileşiminde; potasyum feldispat, mika, plajiyoklas feldispat ve kuvars; farklı miktarlarda muskovit, biyotit ve hornblend tipi amfiboller bulunabilir.
| Fiziksel Özellikler | |
| Sertlik (Scale) | 6-7 Mohs |
| Basınç Dayanımı | 140-210 N/mm² |
| Yoğunluk | 2.65-2.75 Kg/cm³ |
| Kopma Modulü | 15-25 N/mm² |
| Ortalama Yıpranma | < %1 |
| Su Emme | %0.1-0.6 |
| Gözeneklilik | Çok Düşük |
| Erime Sıcaklığı (Kuru) | 1215-1260 °C |
| Hava Etkisi | Dirençli |
| Kimyasal Özellikler | |
| Silika (SiO2) | %70-77 |
| Alumin (Al₂O₃) | %10-13 |
| Potasyum Oksit (K2O) | %3-5 |
| CaO+MgO | < %0.5 |
| Feo + Fe2o3 | %2-4 |
| Alkaliler | %4-6 |
| TiO2 | < %0.5 |
| Tutuşma Kaybı (LOI) | < %0.5 |
| Soda | %1 |
Granite genel olarak bakıldığında; bileşiminde ortalama %35 kuvars, %45 potasyumlu feldspatlar ve mika (biyotit) mineralleri bulunur. Bu minerallerin dışında; zirkon, apatit ve sfen gibi ikincil ek mineralleri bulunabilir ve tali mineraller eser miktarda (milyonda yaklaşık 10-20 parça (ppm)) uranyum içerebilir. Toryum ise tüm granit çeşitlerinde bulunur.
Granitin Genel Özellikleri
Granit doğal taşların içinde hem endüstriyel hem de ticari değeri yüksek bir yere sahiptir. Graniti değerli kılan ise; bulunduğu alana estetik görünüm sağlaması ve kullanımı sırasında fiziksel yapısının verdiği avantajlardır.
- Yapısı iri taneli ve masifdir, renk yelpazesi çok geniştir.
- Sert yapılı ve dayanıklıdır, kolay kolay kırılmaz.
- Çizilme ve leke tutma gibi oluşumlara karşı dirençlidir, kolay temizlenir.
- Yüksek ısılara karşı oldukça dayanıklıdır.
- Kimyasal temizleyicilerin bir çoğuna karşı oldukça duyarsızdır.
- Sirke, limon, sitrik asit, alkol ve benzeri asitli nesne ve bazlara karşı yüksek dayanım gösterir.
- Antibakteriyel özelliğe sahiptir, hijyenik ortam sağlar.
- Doğru kullanıldığında kullanım ömrü çok uzundur.
- Dış etkenlere karşı renklerini korur, aşınma kaybı düşüktür.
- Nem ve rutubete karşı oldukça dayanıklıdır.
- Çok iyi cila kabul eder, ancak zor işlenir.
- Hava şartlarından etkilenmez, her ortama şıklık katar.